Suriye ve halkı için sırada ne var?

Yeni Delhi:

Suriye’nin geleceği, Devlet Başkanı Beşar Esad rejiminin ani devrilmesinin ardından belirsizliğe düştü. Bir zamanlar yenilmez olduğu düşünülen Esad yönetimi, daha önce El Kaide bağlantılı El Nusra Cephesi olarak bilinen Hay’at Tahrir el-Şam adlı bir grup ve ona bağlı grupların önderlik ettiği hızlı bir saldırının baskısı altında çöktü.

Beşar Esad, Suriye’yi neredeyse otuz yıl boyunca demir yumrukla yöneten babası Hafız Esad’ın yerine 2000 yılında iktidara geldi. Başlangıçta Beşar’ın Suriye’ye reform ve açıklık getireceğine dair umutlar vardı. Ancak babasının rejiminin baskıcı yapısını sürdürmesiyle bu arzuları suya düştü.

O okur | Esad’ın Düşüşü: Alevi bir aile, Sünni bir ülkeyi on yıllar boyunca nasıl yönetti?

Esad’ın mirası, 2011’de acımasız bir iç savaşa dönüşen protestolara verdiği tepkiyle sonsuza kadar lekelenecek. Yarım milyondan fazla insan öldürüldü, altı milyonu mülteci oldu ve sayısız insan ülke içinde yerinden edildi. Rusya ve İran’ın askeri desteğiyle Esad, parçalanmış muhalefet karşısında Rus hava gücüne ve Hizbullah gibi İran destekli milislere dayanarak hayatta kalmayı başardı.

Kendi çatışmalarıyla meşgul olan (Ukrayna’daki Rusya ve bölgesel zorluklarla karşı karşıya olan İran) ikisi de önemli bir destek sağlayamadı. İsyancılar, Şam’a doğru ilerlemeden önce birkaç gün içinde Halep, Hama ve Humus gibi önemli şehirleri ele geçirdi.

Kırılgan bir geçiş aşaması

Artık gerçek adı Ahmed el-Şara olarak bilinen isyancı lider Ebu Muhammed el-Julani, geçici bir otorite kurulduğunu duyurdu. Suriye Başbakanı Muhammed el Celali devlet kurumlarının başına atandı.

O okur | ‘Zorbalık Çağının Sonu’: İsyancılar girerken Beşar Esad Suriye’den kaçtı

El Celali yaptığı açıklamada, Suriye halkının seçeceği herhangi bir liderle işbirliği yapmaya hazır olduğunu ifade etti.

Bu çabalara rağmen, HTŞ’nin kökleri El Kaide’ye dayanan tarihi, onun diplomatik ve milliyetçi yaklaşım vaadine büyük bir gölge düşürüyor. Parçalanmış bir ülkeyi yönetme niyetleri ve uzun vadeli yetenekleri konusunda çok sayıda şüphe var.

Esad yönetiminin sona ermesi Suriyeliler için hemen barışa dönüşmeyecek. Hay’at Tahrir el-Şam’ın aşırı gruplarla geçmişteki ilişkisi, İslami yönetim kisvesi altında sert otoriter yönetim korkusunu artırıyor. Ülke içinde ve dışında yerinden edilmiş milyonlarca Suriyeli, gelişen olayları umut ve korkuyla izlerken belirsiz bir gelecekle karşı karşıya.

Rus yenilgisi

Esad’ın devrilmesi Rusya’nın Orta Doğu’daki etkisine bir darbe anlamına geliyor. Rusya, 2015’teki müdahalesinden bu yana rejimin en tutarlı destekçisi oldu ve Tartus deniz tesisi ve Lazkiye’deki Hmeimim hava üssü gibi stratejik varlıkları elinde tuttu. Bu üsler, gücün Akdeniz boyunca ve Afrika’ya yansıtılması açısından hayati öneme sahiptir.

O okur | Suriyeli bir genç 13 yıl önce yaptığı duvar yazısıyla Esad’ın devrilmesine nasıl yol açtı?

Ancak Rusya’nın askeri odağı şu anda Ukrayna’daki savaşla meşgul. Suriye’de kontrolün kaybedilmesi, Moskova’nın bölgedeki stratejik dayanağını koruma becerisine ilişkin soruları gündeme getiriyor.

İran direniş eksenini kaybediyor

İran açısından Esad’ın devrilmesi, Tahran’ı Suriye üzerinden Lübnan’daki Hizbullah’a bağlayan “direniş eksenini” bozuyor. Bu ağ, silahların nakledilmesi ve bölgede nüfuzun kullanılması açısından hayati önem taşıyordu. Hizbullah’ın İsrail ile yaşadığı son çatışma nedeniyle zayıflaması ve İran’ın Yemen ve Irak’taki vekillerinin baskı altında olması nedeniyle Tahran’ın savaş stratejisinin farklı bir yaklaşıma ihtiyacı olacak.

O okur | Umudu yok eden kitlesel idamlar ve işkence: Suriye’nin “insan mezbahası”.

İran’ın varlığına tehdit olarak gördüğü İsrail’le meşgul olması, Suriye’de etkili bir şekilde karşılık verme yeteneğini sınırlıyor. İsrail’in yakın zamanda İran varlıklarını hedef alması bu zorlukları daha da artırdı ve Tahran’ı savunmaya bıraktı.

Türkiye’nin rolü

Esad’ın devrilmesinde Türkiye’nin rolü belirsizliğini koruyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan uzun süredir Suriye ihtilafına diplomatik çözüm çağrısında bulunurken, Esad bu çağrıları sürekli olarak reddetti. Üç milyondan fazla Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapan Türkiye’nin, onların geri dönüşünü kolaylaştırmak için çatışmayı çözmekte çıkarı var.

O okur | Beşar Esad nerede? Suriye Devlet Başkanı’nın nerede olduğuna ilişkin sorular

Ankara, HTŞ saldırısına doğrudan katıldığını reddetti ancak analistler, Türkiye’nin zımni onayının veya dolaylı desteğinin rol oynamış olabileceğini öne sürüyor. Erdoğan’ın öncelikleri arasında Türkiye’nin sınırlarının güvenliğinin sağlanması ve Suriye’nin kuzeyindeki Kürt milislerle mücadele yer alıyor.

İsrail’in stratejik düşüncesi

İsrail açısından Esad rejiminin çöküşü hem bir fırsat hem de bir tehlikeyi temsil ediyor. İran’ın Suriye’deki ana müttefikinin düşüşü Hizbullah’ın tedarik zincirini sekteye uğratıyor ancak Heyet Tahrir el Şam’ın baskın bir güç olarak ortaya çıkışı yeni şüphelere yol açıyor.

İsrail, isyancıların Suriye ordusunun stoklarını ele geçirme girişimlerine veya olası tepkilerine karşı hazırlık yaparak Golan Tepeleri’ndeki varlığını güçlendirdi. İsrail ordusu ayrıca İran ve Hizbullah’ın gelişmiş silahlar elde etmek için kaosu istismar etmesinden de endişe duyuyor.