Orta Doğu’da barış neden Donald Trump’ın anlaşma yapma becerilerinin kapsamı dışında olabilir?

Donald Trump’ın geçen hafta ABD Başkanı olarak yeniden seçilmesi Orta Doğu’da yoğun dalgalanmaların yaşandığı bir döneme denk geldi.

Gelecek dönem başkanı tüm savaşları sona erdirme sözü verdi. Fevri ve öngörülemez üslubuyla, Ukrayna savaşını göreve geldikten sonraki 24 saat içinde çözeceğine ve İsrail’in Gazze ve Lübnan’daki operasyonlarını hızla sonlandırmasına yardım edeceğine söz verdi.

Ancak Ortadoğu karmaşık bir yer. Trump, özellikle İran ile rakibi Suudi Arabistan arasındaki değişen dinamikler ışığında, İsrail’e verdiği güçlü desteği bölgedeki diğer hırslarıyla dengelemek konusunda oldukça zorlanacak.

Birkaç ay içinde göreve başladığında Trump’ı neler bekleyebilir?

İsrail ile Hamas arasındaki görüşmeler başarısızlıkla sonuçlandı

ABD seçimleri, Katar’ın İsrail ile Hamas arasındaki ateşkes arabuluculuğu rolünü sona erdirdiğini açıklamasının gölgesinde kaldı.

Petrol zengini küçük emirlik, geçtiğimiz yıl savaşı sona erdirecek bir anlaşmaya varmak için çok çalıştı. Bu süreçte Ortadoğu’nun en büyük askeri üssü Katar’da bulunan ABD ve siyasi liderliği ve ofisi Doha’da bulunan Hamas ile yakın ilişkilerini iyi değerlendirdi. Katar bunun savaşan tarafların güvenini kazanmasına yardımcı olacağına inanıyordu.

Ancak çabaları geçen yıl kısa süreli bir ateşkesten başka bir sonuç vermedi; bu da 240 Filistinli mahkum karşılığında 100’den fazla İsrailli rehinenin serbest bırakılmasına yol açtı.

Lübnan Ateşkesi: İsrail ve Lübnan’ın ateşkes anlaşmasına varma konusunda “ileri aşamalarda” olduğu bildiriliyor. Bu anlaşmanın, Lübnan Hizbullahı’nın güney Lübnan’daki askeri faaliyetlerini yasaklayan Güvenlik Konseyi’nin 1701 sayılı Kararını daha başarılı bir şekilde uygulamaya yönelik olduğu görülüyor. https://t.co/lV2KCHvNcj pic.twitter.com/Qq9Gb20icw

— Savaş Araştırmaları Enstitüsü (@TheStudyofWar) 30 Ekim 2024

Bunun birkaç nedeni var.

Bir yandan her iki taraf da bazı önemli anlaşmazlık noktalarını aşamaz. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, geçici bir ateşkesi reddederek Hamas’ı tamamen ortadan kaldırmaya karar verdi. Hamas, çatışmaların tamamen durdurulmasını ve İsrail ordusunun Gazze’den tamamen çekilmesini talep ediyor.

Bu arada Washington görüşmelerde önemli bir rol oynamakta başarısız oldu. Biden yönetimi ateşkes arzusunu defalarca dile getirse de hiçbir zaman İsrail’e diplomatik söylemin ötesinde somut bir baskı uygulamadı.

İsrail’e askeri yardımı kesmeyi de reddetti. Bunun yerine Ağustos ayında İsrail’e 20 milyar dolar (30 milyar Avustralya doları) değerinde silah satmayı kabul etti. Bu, Netanyahu’nun görevinden vazgeçmek için hiçbir zorlayıcı nedeni olmadığı anlamına geliyor.

Lübnan’da olası ateşkes

Gazze’de ateşkes şansı azaldıkça Lübnan’da ateşkes umutları artıyor.

Washington’un, İsrail ile Hizbullah’ın oradaki çatışmayı sona erdirmek üzere ortak bir zemine ulaşması için yoğun diplomatik çaba harcadığı bildiriliyor.

İsrail, Hizbullah’ı silahsızlandırıp Litani Nehri’nin ötesine, Lübnan’ın güneyine, İsrail sınırının yaklaşık 30 kilometre kuzeyine doğru itmek ve aralarında bir güvenlik bölgesi oluşturmak istiyor. İsrail, gerekirse Hizbullah’ı vurma hakkını saklı tutmak istiyor ancak bu, Lübnanlı yetkililer tarafından büyük ihtimalle reddedilecek.

İsrail, çok sayıda sivilin ölümü pahasına Güney Lübnan’a yönelik bombalama ve kara saldırılarıyla Hizbullah’ı büyük ölçüde zayıflattı.

Ancak İsrail, Hamas’ı yok edemediği gibi, Hizbullah’ı da İsrail’in şartlarına göre ateşkesi kabul etmeye zorlanacak noktaya kadar felç etmeyi henüz başaramadı. Silahlı grup hâlâ dirençli kalmaya yetecek siyasi ve askeri güce sahip.

Bölgesel dinamikleri değiştirme

Şimdi Trump sahneye geri döndü.

Onun seçim zaferi, Netanyahu hükümetine o kadar güven verdi ki, Maliye Bakanı Bezalel Smotrich’i ilgili yetkililerden Batı Şeria’daki Yahudi yerleşimlerinin resmi ilhakına hazırlanmalarını istemeye sevk etti.

Trump uzun süredir İsrail’in kararlı bir destekçisi. İlk başkanlığı sırasında Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıdı ve Amerikan büyükelçiliğinin oraya taşınması emrini verdi. Ayrıca İsrail’in 1967’de Suriye’den ele geçirdiği Golan Tepeleri üzerindeki egemenliğini de tanıdı.

İran’ı bölgedeki asıl kötü adam olarak eleştirdi ve ABD’yi çok taraflı İran nükleer anlaşmasından çekti. Ayrıca birçok Arap ülkesinin İsrail ile ilişkilerini normalleştirdiği İbrahim Anlaşmalarını da teşvik etti.

Ancak Gazze ve Lübnan savaşlarının yanı sıra İsrail ile İran arasında geçtiğimiz yıl yaşanan doğrudan askeri temaslar bölgesel dokuyu değiştirdi.

Trump, Hamas ve Hizbullah’a karşı İsrail’e sarsılmaz desteğini ifade etti ve muhtemelen İran’a karşı “azami baskı” kampanyasını yeniden canlandıracak gibi görünüyor. Bu, Tahran’ı sert yaptırımlarla boğmayı, petrol ihracatını durdurmayı ve bir yandan da onu uluslararası alanda izole etmeye çalışmayı içerebilir.

İlk planlarına aşina olan kaynaklara göre, Başkan seçilen Donald Trump, İran’a yönelik yaptırımları önemli ölçüde sıkılaştırmayı ve petrol satışlarını azaltmayı planlıyor https://t.co/43wvCXt5NH

– Wall Street Journal (@WSJ) 9 Kasım 2024

Trump aynı zamanda işlemsel bir lider olarak ABD ile bölgedeki Arap hükümetleri arasındaki kazançlı ekonomik ve ticari ilişkileri de teşvik etmek istiyor.

Ancak bu ülkeler İsrail’in Gazze ve Lübnan’daki operasyonlarının boyutu karşısında sarsıldılar. Bölge sakinleri, liderlerinin İsrail’in eylemlerine karşı koyamamasından dolayı hayal kırıklığı yaşıyor. Bu Ürdün’dekinden daha belirgin değil.

Sonuç olarak, Amerika’nın bölgedeki en zengin ve en önemli Arap müttefiki olan Suudi Arabistan, son zamanlarda İsrail’e karşı güçlü muhalefetini ifade etmede başı çekiyor. Suudi Arabistan’ın fiili hükümdarı Veliaht Prens Muhammed bin Salman da İsrail’le ilişkilerin normalleştirilmesinin şartı olarak bağımsız bir Filistin devleti kurulması yolunu tuttu.

Üstelik Riyad, ezeli rakibi İran’la bir yıldan uzun süredir devam eden yakınlaşmasını pekiştiriyor. İki ülkenin savunma bakanları, deniz kuvvetlerinin de katıldığı ortak askeri tatbikatın ardından geçen hafta sonu bir araya geldi.

Ayrıca Bin Salman, İsrail ve yeni gelen Trump yönetimiyle ilişkilerde uzlaşmaya dayalı bir tutum oluşturmak için Arap ve Müslüman liderleri Riyad’da bir toplantıya çağırdı.

Körfez ülkeleri, Trump’ın İran’a dayattığı “azami baskı” politikasına geri dönüşten endişe duyuyor https://t.co/CogsazuGbf

– Financial Times (@FT) 12 Kasım 2024

Her şey nereye gidiyor?

Trump’ın İsrail’e olan bağlılığı ile Amerika’nın geleneksel Arap müttefikleriyle yakın ilişkilerini sürdürmesi arasında bir denge bulması gerekecek. Bu, Orta Doğu savaşlarının sona ermesi ve İran’ın püskürtülmesi açısından çok önemli olacaktır.

Tahran artık geçmişte olduğu gibi Trump’ın zehrine karşı savunmasız değil. Askeri açıdan daha güçlü ve Rusya, Çin ve Kuzey Kore ile güçlü stratejik ilişkilere sahip olmasının yanı sıra bölgedeki Arap ülkeleriyle ilişkileri de gelişiyor.

Gazze’de ateşkesin olmaması, Lübnan’daki çatışmaların durdurulması yönündeki zayıf umut, Netanyahu’nun uzlaşmazlığı ve Trump’ın “Önce İsrail” politikası izlemesi göz önüne alındığında, Orta Doğu’daki istikrarsızlığın devam etmesi muhtemel.

Bu, son derece kutuplaşmış ve öngörülemez bir dünyada Joe Biden için olduğu kadar Trump için de can sıkıcı olabilir.

(yazar: Emin Sikaal, Orta Doğu ve Orta Asya Çalışmaları Fahri Profesörü, Avustralya Ulusal Üniversitesi)

(Açıklama Beyanı: Amin Sikal, bu makaleden yararlanabilecek herhangi bir şirket veya kuruluş için çalışmaz, danışmanlık yapmaz, hisse sahibi değildir veya fon almaz ve akademik görevinin ötesinde herhangi bir ilgili bağlılığı açıklamamıştır.)

Bu makale The Conversation’dan Creative Commons lisansı altında yeniden yayınlanmıştır. Orijinal makaleyi okuyun.

(Başlık dışında bu hikaye NDTV personeli tarafından düzenlenmemiştir ve ortak bir yayından yayınlanmıştır.)