Başka bir uydunun parçalanması 4.300 tondan fazla uzay çöpüne katkıda bulunuyor

Büyük bir iletişim uydusu yörüngede patlayarak Avrupa, Orta Afrika, Orta Doğu, Asya ve Avustralya’daki kullanıcıları etkiledi ve gezegenimizin üzerinde beliren büyüyen uzay çöpü sürüsüne katkıda bulundu.

Intelsat 33e uydusu, ekvator etrafındaki sabit yörüngede, Hint Okyanusu’nun yaklaşık 35.000 kilometre yukarısındaki bir noktadan geniş bant iletişim sağlıyor.

20 Ekim’deki ilk raporlar Intelsat 33e’de ani bir elektrik kesintisi yaşandığını belirtti. Saatler sonra ABD Uzay Kuvvetleri uydunun en az 20 parçaya bölündüğünü doğruladı.

Peki ne oldu? Bu, giderek daha fazla uydunun yörüngeye girmesiyle birlikte gelecek şeylerin bir işareti mi?

Ceza alanı

Intelsat 33e’nin dağılmasının nedeni hakkında doğrulanmış bir rapor bulunmuyor. Ancak bu, türünün ilk olayı değil.

Geçmişte, artan güneş aktivitesi nedeniyle uyduların kasıtlı olarak yok edildiğini, kazara çarpışmaları ve uyduların kaybolduğunu gördük.

Bildiğimiz şey Intelsat 33e’nin yörüngedeyken sorunlar yaşadığıdır. Uydu, Boeing tarafından tasarlanıp üretildi ve Ağustos 2016’da fırlatıldı.

2017 yılında uydu, yüksekliğini ve ivmesini kontrol eden birincil itme motorunda bildirilen bir sorun nedeniyle beklenenden üç ay sonra istenilen yörüngeye ulaştı.

Uydu, kendisini doğru yükseklikte tutan istasyon tutma faaliyeti adı verilen bir şeyi gerçekleştirdiğinde daha fazla itiş sorunu ortaya çıktı. Beklenenden daha fazla yakıt yakıyordu, bu da misyonunun yaklaşık 3,5 yıl önce, 2027’de sona ereceği anlamına geliyordu. Intelsat, bu sorunların bir sonucu olarak 78 milyon ABD doları tutarında bir sigorta talebinde bulundu.

Ancak parçalandığı sırada uydunun güvenliğinin sağlanmadığı bildirildi.

Intelsat neyin yanlış gittiğini araştırıyor ancak uydunun parçalanmasının kesin nedenini hiçbir zaman bilemeyebiliriz. Aynı modelin bir diğer Intelsat uydusu olan Boeing’in EpicNG 702 MP’sinin 2019 yılında arızalandığını biliyoruz.

En önemlisi, ayrılığın etkilerinden öğrenebiliriz: uzay çöpü.

Uzay çöplüğünden gelen 30 mavi balina

Dünya etrafındaki yörüngedeki enkaz miktarı hızla artıyor. Avrupa Uzay Ajansı (ESA), yörüngede 10 cm’den büyük 40.000’den fazla, 1 cm’den küçük 130.000.000’den fazla nesnenin bulunduğunu tahmin ediyor.

Dünya yörüngesindeki insan yapımı uzay nesnelerinin toplam kütlesi yaklaşık 13 bin tondur. Bu kabaca 90 yetişkin erkek mavi balinanın kütlesine eşdeğerdir. Bu kütlenin yaklaşık üçte biri enkazdan (4.300 ton) oluşuyor ve çoğunlukla roket gövdelerinden geriye kalanlar oluşuyor.

Uzay enkazını takip etmek ve tanımlamak zor bir iştir. Intelsat 33e’nin yaklaşık 35.000 km’deki yörüngesi gibi daha yüksek irtifalarda, yalnızca belirli bir boyutun üzerindeki nesneleri görebiliriz.

Intelsat 33e’nin kaybıyla ilgili en rahatsız edici şeylerden biri, parçalanmanın muhtemelen mevcut tesislerle yer seviyesinden göremeyeceğimiz kadar küçük kalıntılar üretmesidir.

Geçtiğimiz birkaç ayda, yörüngedeki hizmet dışı bırakılmış ve terk edilmiş nesnelerin bir dizi kontrolsüz çarpışmasına tanık olduk.

Haziran ayında, RESURS-P1 uydusu alçak Dünya yörüngesinde (yaklaşık 470 km yükseklikte) parçalandı ve 100’den fazla izlenebilir enkaz parçası oluşturdu. Bu olay muhtemelen takip edilemeyecek kadar küçük birçok enkaz parçası da yarattı.

Temmuz ayında, hizmet dışı bırakılan başka bir uydu patladı: Savunma Meteorolojik Uydu Programı (DMSP) 5D-2 F8 uzay aracı. Ağustos ayında, Uzun Yürüyüş 6A (CZ-6A) roketinin üst kısmı parçalanarak en az 283 parça izlenebilir enkaz ve muhtemelen yüzbinlerce takip edilemeyen parça oluştu.

Bu son olayın yörüngedeki diğer nesneleri etkileyip etkilemeyeceği henüz bilinmiyor. Burası karmaşık uzay enkazı ortamlarını anlamak için gökyüzünün sürekli izlenmesinin hayati önem taşıdığı yerdir.

Kim sorumlu?

Uzay enkazı oluştuğunda onu temizlemekten veya izlemekten kim sorumlu?

Prensip olarak, kusurun ispat edilebildiği durumlarda, nesneyi uzaya fırlatan devlet sorumluluk yükünü üstlenir. Bu, 1972 tarihli Uzay Nesnelerinin Sebep Olduğu Zararlara İlişkin Uluslararası Sorumluluk Sözleşmesi’nde incelenmiştir.

Uygulamada genellikle çok az sorumluluk vardır. Uzay enkazına yönelik ilk para cezası 2023 yılında ABD Federal İletişim Komisyonu tarafından verildi.

Intelsat 33e durumunda benzer bir cezanın verilip verilmeyeceği belli değil.

İleriye dönük

İnsanın uzayı kullanması hızlandıkça, Dünya’nın yörüngesi giderek kalabalıklaşıyor. Yörüngesel enkaz risklerini yönetmek için, sürekli izleme ve gelişmiş izleme teknolojisinin yanı sıra enkaz miktarını azaltmaya yönelik kasıtlı çabalara ihtiyacımız olacak.

Çoğu uydu Dünya’ya Intelsat 33e’den çok daha yakındır. Çoğu zaman, bu alçak Dünya yörüngeli uydular, özellikle biraz önceden planlamayla, uzay enkazı yaratmadan, görevlerinin sonunda güvenli bir şekilde yörüngeden düşürülebilir (veya “yörüngesinden çıkarılabilir”).

Eylül ayında, Avrupa Uzay Ajansı’nın Küme 2 “Salsa” uydusu, Dünya atmosferine yeniden girmek amacıyla yörüngeden çıkarıldı ve orada güvenli bir şekilde yandı.

Doğal olarak uzay nesnesi ne kadar büyükse üretebileceği enkaz da o kadar fazla olur. Örneğin NASA’nın Yörünge Enkazı Program Ofisi, Uluslararası Uzay İstasyonunun yörüngede patlaması durumunda 220 milyon parçadan fazla enkaz üreteceğini hesapladı.

Buna göre, SpaceX’e verilen sözleşmeyle, 2030’da operasyonel ömrünün sonunda ISS’nin yörüngesinden çıkarılması planlanıyor.

(Yazarlar: Sarah Webb, Öğretim Görevlisi, Astrofizik ve Süper Hesaplama Merkezi, Swinburne Teknoloji Üniversitesi; Christopher Flock, Profesör, Swinburne Teknoloji Üniversitesi ve Tallulah Watterson, Astrofizik ve Süper Hesaplama Merkezi’nde doktora öğrencisi, Swinburne Teknoloji Üniversitesi)

(Bu makale The Conversation’dan Creative Commons lisansı altında yeniden yayınlanmıştır. Orijinal makaleyi okuyun.)

(Başlık dışında bu hikaye NDTV personeli tarafından düzenlenmemiştir ve ortak bir yayından yayınlanmıştır.)