10 yıllık tartışmanın ardından COP29 karbon ticareti anlaşması ciddi şekilde kusurlu

Bakü’deki COP29 iklim konferansındaki müzakereciler, küresel karbon kredisi ticaretini düzenleyen kurallar konusunda dönüm noktası niteliğinde bir anlaşmaya vardılar ve tartışmalı plan üzerinde neredeyse on yıldır devam eden tartışmaya son verdiler.

Anlaşma, ülkelerin veya şirketlerin dünyanın başka yerlerindeki sera gazı emisyonlarını ortadan kaldırmak veya azaltmak için kredi satın aldığı ve daha sonra bu azalmaları iklim çabalarının bir parçası olarak saydığı bir sistemin önünü açıyor.

Bazıları, anlaşmanın karbon ticareti yoluyla net sıfıra ulaşmaya çalışan ülkeler ve şirketler için hayati bir kesinlik sağladığını ve milyarlarca doları çevre projelerine aktaracağını savundu.

Ancak kurallar, yıllar süren tartışmaların çözemediği bazı ciddi kusurlar içeriyor. Bu, sistemin eyaletlere ve şirketlere çevreyi kirletmeye devam etme izni verebileceği anlamına geliyor.

Karbon dengeleme nedir?

Karbon ticareti, ülkelerin, şirketlerin veya diğer kuruluşların, alıcının ürettikleri sera gazı emisyonlarını dengelemesine olanak tanıyan “kredi” veya izinleri satın aldığı veya sattığı bir sistemdir.

Örneğin, Avustralya’da kömür yakarak karbon emisyonu üreten bir enerji şirketi, teorik olarak, Endonezya’da ağaç dikerek karbon emisyonunu ortadan kaldıran bir şirketten kredi satın alarak etkisini telafi edebilir.

Diğer karbondan arındırma faaliyetleri arasında yenilenebilir enerji projeleri ve bitki örtüsünü kesmek yerine koruyan projeler yer alıyor.

Karbon ticareti, 2015 yılında varılan küresel Paris iklim anlaşmasının tartışmalı bir parçasıydı.

Anlaşmanın ilgili kısmı “6. Madde” olarak biliniyor. Birleşmiş Milletler tarafından denetlenecek, şirketlerin yanı sıra ülkelere de açık olacak küresel bir karbon piyasasının kurallarını belirliyor. 6. Madde ayrıca, kurallar henüz kesinleşme aşamasındayken yürürlüğe giren karbon kredilerinin ülkeler arasında doğrudan ticaretini de kapsıyor.

Karbon ticaretinin kuralları çok karmaşıktır ve müzakere edilmesi zordur. Ancak sera gazı emisyonlarını yalnızca kağıt üzerinde değil gerçekte de azaltacak bir planın olmasını sağlamak önemlidir.

Uzun bir tartışma geçmişi

Geçtiğimiz birkaç yılda, Taraflar Konferansının yıllık toplantıları, karbon ticareti kurallarının güçlendirilmesi konusunda bazı ilerlemeler kaydetti.

Örneğin 2021 yılında Glasgow’da düzenlenen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı (COP26) bağımsız bir gözetim organı kurdu. Aynı zamanda karbon giderme standartlarının tavsiye edilmesi ve karbon kredilerinin verilmesi, raporlanması ve izlenmesine rehberlik etme yolları gibi diğer sorumluluklarla da görevlendirilmiştir.

Ancak öneriler 2022 ve 2023’teki COP toplantılarında reddedildi çünkü birçok ülke bunların zayıf ve bilimsel temelden yoksun olduğunu düşünüyordu.

Bu yılın ekim ayında yapılan bir toplantıda denetim organı, tavsiyelerini “iç standartlar” olarak yayınladı ve böylece COP onay sürecini atladı.

Bu yıl Bakü’de düzenlenen COP’ta ev sahibi ülke Azerbaycan, standartları ilk günden benimsemek için acele etti ve bu da uygun bir sürecin takip edilmediği iddialarına yol açtı.

Konferansın geri kalan iki haftasında müzakereciler kuralları daha da geliştirmek için çalıştılar. Nihai karar hafta sonu verildi ancak eleştirilere yol açtı.

Örneğin, Dünya Hakları ve Hırslar İklim İttifakı, kuralların “çifte sayılma” riski taşıdığını, yani yalnızca bir birim emisyon azaltımı için iki karbon kredisi verildiğini söylüyor. Ayrıca kuralların topluluklara zarar vermesini önlemede başarısız olduğunu da iddia ediyor; örneğin yerli halkların ağaç dikme veya diğer karbon depolama projelerinin gerçekleştirildiği arazilere erişimi engellendiğinde bu durum meydana gelebilir.

Karbon gidermeyle uğraşmak

Resmi olarak Paris Anlaşması ticaret mekanizması olarak bilinen yeni anlaşma başka sorunlarla dolu. Bunlardan en bariz olanı karbon uzaklaştırma süreçleriyle ilgili ayrıntılardır.

Örneğin, Avustralya’da kömür yakan bir şirketin, Endonezya’daki bir ağaç dikme şirketinden kredi satın alarak emisyonları dengelediği senaryoyu düşünün. İklimin fayda sağlaması için, şirketin kömür yakmasından kaynaklanan emisyonlar atmosferde kaldığı sürece ağaçlarda depolanan karbonun orada kalması gerekiyor.

Ancak topraklarda ve ormanlarda karbon depolanması geçicidir. Karbonun kalıcı olarak kabul edilebilmesi için jeolojik olarak depolanması (yeraltı kaya oluşumlarına enjekte edilmesi) gerekir.

Ancak Bakü’de mutabakata varılan nihai kurallarda “kalıcı” karbon depolamaya ilişkin süreler veya asgari standartlar belirtilmedi.

Topraklara ve ormanlara geçici karbon uzaklaştırılması, binlerce yıldır atmosferde kalan fosil yakıt emisyonlarını dengelemek için kullanılmamalıdır. Ancak hükümetler Paris Anlaşması kapsamındaki taahhütlerini yerine getirmek için bu tür yöntemlere zaten fazlasıyla güveniyorlar. Zayıf yeni kurallar yalnızca bu sorunu daha da kötüleştiriyor.

Daha da kötüsü, 2023 yılında Dünya’nın ormanları veya toprakları neredeyse hiç karbon emmeyecek çünkü ısınan iklim kuraklıkların ve kontrol edilemeyen yangınların şiddetini artırdı.

Bu eğilim, karbonu yakalamak ve depolamak için bu doğal sistemlere dayanan planlar hakkında soruları gündeme getiriyor.

Sırada ne var?

Ülkeler halihazırda Paris Anlaşması kapsamında karbon kredisi ticareti yapabilmektedir. BM’nin gelecek yıl olması beklenen bir kayıt oluşturmasının ardından yeni plan kapsamında merkezi ticaret gerçekleşecek.

Yeni programa göre Avustralya, enerji ve sanayi sektörlerinden kaynaklanan uzun vadeli emisyonları telafi etmek için araziye dayalı denkleştirme kredilerinin (ormanlar ve topraklar gibi) satın alınmasını hariç tutmalıdır.

Avustralya aynı zamanda ulusal karbon ticaret planını da aynı doğrultuda gözden geçirmelidir.

Ayrıca karbondan arınmayı, emisyon azaltımlarının alternatifi değil tamamlayıcısı olarak ele alan bir çerçeve oluşturarak bir emsal oluşturabiliriz.

(yazar: Kate Dooley, Kıdemli Araştırma Görevlisi, Coğrafya, Yer ve Atmosfer Bilimleri Okulu, Melbourne Üniversitesi)

(Açıklama Beyanı: Kate Dooley, Avustralya Araştırma Konseyi’nden fon alıyor)

Bu makale The Conversation’dan Creative Commons lisansı altında yeniden yayınlanmıştır. Orijinal makaleyi okuyun.

(Başlık dışında bu hikaye NDTV personeli tarafından düzenlenmemiştir ve ortak bir yayından yayınlanmıştır.)